Bạch chỉ

Đặc điểm thực vật

Bạch chỉ sống nhiều năm, thân thảo hình trụ rỗng, cao 1 – 1,5 m khi ra hoa. Thân cây thô, to tròn, rỗng ruột. Rễ thô to, mọc thẳng, có lúc đâm ra nhiều rễ nhánh. Lá có cuống, gốc lá phát triển thành bẹ ôm thân. Phiến lá xẻ thuỳ 2 – 3 lần lông chim, thuỳ hình trứng hay hình trứng dài, mép khía răng, có lông ở gân lá mặt trên. Hoa dạng tán kép, mọc ở ngọn cành hay nách lá. Hoa nhỏ màu trắng, không có lá đài; 5 cánh hoa, 5 nhị đực mọc so le với cánh hoa, bầu hạ, 2 ngăn, 2 vòi hoa ngắn. Quả bế, dẹt, kích thước 5 x 6 mm. Toàn cây có mùi thơm.

Mùa hoa tháng 5 – 6.

Mùa quả tháng 7 – 8.

Điều kiện sinh thái

Bạch chỉ là cây thuốc được nhập từ Trung Quốc vào trồng ở nước ta từ những năm 60 của thế kỷ 20. Cây thích ứng với vùng núi phía Bắc nước ta ở độ cao trên 800m, khí hậu mát và ẩm. Khai thác khí hậu mùa đông lạnh có thể trồng thu dược liệu vào mùa đông xuân của đồng bằng Bắc Bộ. Vùng sản xuất hạt giống thích hợp là Tam Đảo – Vĩnh Phúc (độ cao 900 m). Vùng trồng Bạch chỉ thu dược liệu là Hưng Yên, Hải Dương, Hà Nội, Hà Tây, Bắc Ninh…

Đất đai màu mỡ, tầng đất sâu nhất là đất phù sa ven sông rất thích hợp để trồng Bạch chỉ. Nếu trồng trên đất thịt nặng thì rễ phát triển kém, vỏ củ màu đen, chất lượng không tốt. ở những nơi đất thấp dễ ngập úng sẽ làm cho cây thối củ, cây dễ bị chết.

Giá trị làm thuốc

Thành phần hoá học

Bạch chỉ chứa tinh dầu và một số dẫn chất cumarin như: oxypeucedanin, imperatorin, phellopterin… Ngoài ra, trong Bạch chỉ có marmezin, scopoletin.

Bộ phận dùng và công dụng

Bộ phận dùng:

Bộ phận dùng là rễ củ (Radix Angelicae) phơi khô.

Công dụng:

 Theo y học cổ truyền

Bạch chỉ có vị cay, tính ôn, quy vào các kinh phế, vị và đại tràng. Có tác dụng khử phong, chỉ thống, hoạt huyết, bài nùng, sinh cơ.

Bạch chỉ là thuốc giảm đau, hạ sốt, có thể dùng phối hợp hay riêng rẽ (viên bạch đại căn, bột khung chỉ).

Bạch chỉ còn để dùng chữa cảm mạo, đau đầu, đau răng, đau kinh, mụn nhọt mưng mủ, viêm tuyến vú…

Theo y học hiện đại

Tác dụng dược lí

Tác dụng kháng khuẩn đối với một số chủng như: phế cầu, liên cầu, tụ cầu vàng, trực khuẩn than… và có tác dụng kháng virut.

Tác dụng giảm đau trên mô hình thực nghiệm gây đau bằng axit acetic 0,6 % tiêm xoang bụng trên chuột nhắt trắng.

Tác dụng chống viêm trên mô hình gây viêm thực nghiệm bằng kaolin trên chuột cống trắng.

Angelicotoxin – một hoạt chất chiết từ Bạch chỉ, dùng với liều nhỏ có tác dụng kích thích trung khu vận mạch, tủy sống, gây tăng huyết áp, mạch chậm, hô hấp hưng phấn, các phản xạ được tăng cường. Nhưng khi dùng liều cao dẫn đến co giật và dẫn đến tê liệt.

Trên lâm sàng: Bột khung chỉ và bạch địa căn có tác dụng hạ sốt, giảm đau rất tốt. Viên bạch địa căn có tác dụng hạ sốt, giảm đau rõ rệt. Đối với bệnh nhân bị sởi hoặc thuỷ đậu, bạch địa căn còn có tác dụng chống bội nhiễm, giảm ho nhiều cho các bệnh nhân bị viêm phế quản.